Na een leven lang samen is níet afscheid nemen geen optie.

Nederland telt ruim 270.000 mensen met dementie. Als gevolg van de vergrijzing zal dat aantal tot het jaar 2050 stijgen naar ruim 620.000. Daarmee neemt ook het aantal uitvaarten toe waarbij een nabestaande met dementie is betrokken. Maar welke rol geef je die persoon bij het afscheid en de uitvaart?
Niet alleen krijgt één op de vijf mensen een vorm van dementie, de komende vijftien jaar is er ook nog eens een tekort van 100.000 plaatsen in de zorg voor deze mensen. Onrustbarende cijfers, die voor mij aanleiding waren de gespecialiseerde opleiding tot dementievriendelijke uitvaartverzorger te volgen.

Recht op afscheid

Dementie is een heel groot probleem. Ontzettend belangrijk dat je ook als uitvaartondernemer weet hoe daarmee om te gaan. Als opa bijvoorbeeld overlijdt en oma met dementie achterblijft, dan heeft oma ook recht op haar stukje afscheid. De familie worstelt echter met vragen als: moeten we wel vertellen dat opa is overleden, kunnen we haar wel afscheid laten nemen en nemen we oma wel mee naar de uitvaart? Begrijpelijke vragen, natuurlijk, maar na een leven lang samenzijn is het onbestaanbaar dat oma niet op haar manier afscheid zou kunnen nemen. Als dementievriendelijke uitvaartverzorger beschik ik over de kennis en vaardigheden om de familie daarbij te helpen.

Acceptatie

Alles begint met de acceptatie van de mens met dementie. Het geheugen van de mens met dementie kun je vergelijken met een boekenkast, waarin elk boek voor een herinnering staat. Uit die kast verdwijnen steeds meer boeken, die niet worden vervangen door nieuwe exemplaren. De mens met dementie kán geen nieuwe herinneringen aanmaken; er vallen letterlijk gaten in het geheugen. Ze kunnen geen nieuwe informatie opslaan en grijpen mis als ze een herinnering willen ophalen, omdat de boekenplank leeg is. En dat is vaak lastig voor mantelzorgers en familie, maar je kunt er anders mee omgaan als je accepteert dat het nu eenmaal zo is. Dat geldt ook voor vragen als: weet je nog wie ik ben? Vijf minuten geleden misschien nog wel ja, maar nu niet meer. Testen is pesten en zo ervaart de mens met dementie dat ook.

Plan D

Maar hoe betrek je oma, om maar even bij het voorbeeld te blijven, bij opa’s afscheid en uitvaart? Dat bespreek ik met de familie, waarna ik een plan D (van Dementie) opstel. Zorg er voor dat oma op de dag van de uitvaart wordt vergezeld van een verzorger die ze kent en vertrouwt. De familie kan zich dan richten op het afscheid, zonder zich zorgen te hoeven maken om oma. In mijn openingswoord geef ik aan hoe fijn het is dat oma er ook bij is en dat alles er mag zijn tijdens de samenkomst. Vaak is namelijk de beslissing om oma buiten de uitvaart te houden, gebaseerd op angst of schaamte voor onverwachte gebeurtenissen. Door in de opening te zeggen dat er ruimte is voor spontaniteit, kijkt niemand vreemd op als oma ineens iets zegt of zomaar opstaat. Geef oma verder iets tastbaars dat aan opa doet denken: een bloem, foto, horloge, …... En begeleid oma na afloop even naar een aparte ruimte, samen met haar begeleider en laat haar niet in één ruimte met al die mensen die komen condoleren.
Ik bespreek vooraf met de familie waar de grenzen van toelaatbaar gedrag liggen. Zodat de familie het vertrouwen heeft: oma is er bij, maar wel tot hier en niet verder. Oma wordt wel betrokken bij de uitvaart, maar staat niet centraal. De hoofdrol is weggelegd voor opa en de naaste familie. Die wetenschap dat er een plan D is, geeft de familie de rust om zich zonder zorgen op het afscheid te richten.

Volwassen emoties

Oma hoeft in dit voorbeeld niet gespaard te worden, je kunt haar gewoon vertellen dat opa is overleden. En misschien moet je dat meerdere keren doen. Natuurlijk zit je dan met je eigen verdriet, maar bedenk dan: ergens in jouw moeder zit een volwassen vrouw met volwassen emoties. Iemand die een heel leven achter de rug heeft, misschien heeft gestudeerd en gewerkt, kinderen heeft gebaard en opgevoed. Ook al is ze het na tien minuten weer vergeten, het is belangrijk dat ze meekrijgt dat opa is overleden. Dat respect verdient ze, want opa is wel haar maatje geweest.

Wil je meer weten over dementievriendelijke uitvaartzorg?

Stel gerust hier jouw vraag.

Ina van Dusschoten